Τις προάλλες έβλεπα το μελοδραματικό ρεπορτάζ στην τηλεοπτική εκπομπή «Γκρίζες Ζώνες» για την Ελλάδα που πεθαίνει, τα χωριά που σβήνουν και σκέφτηκα πόσο μακριά νυχτωμένοι είναι οι συνάδελφοι. Τα χωριά δεν πεθαίνουν, απλά ο τόπος αλλάζει χρήση και όσο πιο γρήγορα το καταλάβουμε, τόσο καλύτερα. Πριν από 10 χρόνια στη Σμίξη του Νομού Γρεβενών ήταν ζήτημα εάν έβρισκες καφενείο ανοιχτό. Σήμερα γίνεται το «έλα να δεις» αφού είναι το πιο κοντινό χωριό στο Χιονοδρομικό Κέντρο της Βασιλίτσας. Αντί όμως ο Έλληνας να νιώσει ευχαριστημένος που ο τόπος ζωντανεύει πάλι, βρήκε τρόπο να γκρινιάξει.
Σε ποιον νομό ανήκει η Βασιλίτσα; Στον Γρεβενών ή στον Ιωαννίνων; Σε κανέναν από τους δύο, είναι η απάντηση. Ανήκει στην Πίνδο, στα έλατα και τα πεύκα. Είναι ένα σημείο αναφοράς που θα έπρεπε να λειτουργεί ενωτικά για τα βλαχοχώρια που το περιβάλλουν, αλλά πού να περισσέψει μυαλό!
Η διαδρομή που σας προτείνουμε ακολουθεί τον νέο δρόμο προσέγγισης της Βασιλίτσας, ο οποίος περνάει μέσα από τα βλαχοχώρια της Λάκκας Αώου. Το Δίστρατο απέχει μόλις 10 χλμ. και ο δρόμος είναι ασφάλτινος. Στο Δίστρατο ο δρόμος συνεχίζει είτε για Άρματα (+8 χλμ.), είτε για Σαμαρίνα, αλλά είναι χωμάτινος, καλοστρωμένος. Άσφαλτο ξανασυναντάμε στα 11 χλμ. (μετά τα Άρματα δηλαδή), ενώ στα 17 χλμ. από το Δίστρατο βρίσκονται οι Πάδες. Μετά το Παλιοσέλι, περνάμε από το Ελεύθερο (αρβανιτοχώρι) και καταλήγουμε στην Κόνιτσα (60 χλμ. από το χιονοδρομικό).
Η ορεινή ενότητα των Βλάχων
Εδώ στη Βασιλίτσα με το εξαιρετικής θέσης χιονοδρομικό κέντρο της συναντώνται τα όρια των νομών Γρεβενών και Ιωαννίνων. Τώρα που το Δίστρατο ενώθηκε με άσφαλτο έχει αρχίσει η φαγωμάρα... σε ποιον ανήκει η Βασιλίτσα και τα εκχιονιστικά του νομού Γρεβενών που έχει «οικειοποιηθεί» χρόνια τώρα το χιονοδρομικό κέντρο σταματούν στα όρια των νομών. Είναι αστείο, αλλά και αληθινό συνάμα. Εκείνο που αδυνατούν να δουν ο καθένας για δικούς του λόγους είναι ότι η Βασιλίτσα ενώνει τους ανθρώπους, δεν τους χωρίζει. Είναι ένα σημείο ενότητας στα βλαχοχώρια της Πίνδου. Από τη μεριά του χωριού Σμίξη (που μετατρέπεται γοργά σε αντίγραφο της Αράχοβας Παρνασσού) είναι τα Κουπατσαραίικα χωριά. Από την άλλη, το Δίστρατο και τα χωριά της Λάκκας Αώου, ενώ υπάρχει και από τις δυο μεριές δρόμος που οδηγεί στα ορεινά περιώνυμα βλαχοχώρια Σαμαρίνα (το ψηλότερο της Ελλάδας), Αβδέλα και Περιβόλι. Η Βασιλίτσα είναι σημείο αναφοράς μιας ευρύτερης ενότητας και παράλληλα ένα σημείο που συναντώνται οι τοπικές διαφορές.
Δίστρατο
Αν δεις το Δίστρατο σαν ένα χωριό με ξύλινες παράγκες, τσιμέντο και τσίγκο έχεις χάσει όλη την ουσία του θέματος. Είναι ένα από τα λιγοστά ζωντανά βλαχοχώρια της Βόρειας Πίνδου και διατηρεί όλα τα βασικά πολιτισμικά στοιχεία των κατοίκων της Λάκκας Αώου (βλάχικη γλώσσα και ειδίκευση στην εκμετάλλευση δασών). Διαθέτει πολλά ενοικιαζόμενα δωμάτια, αρκετά καφενεία και ταβέρνες ανοιχτές όλο τον χρόνο. Ένα από τα στοιχεία της τοπικής ιδιαιτερότητας της Μπριάζας (όπως λέγεται το χωριό στα βλάχικα) είναι οι κατραμάδες, δηλαδή αυτοί που έφτιαχναν κατράμι. Το παρήγαγαν από δαδί (ξύλο πεύκου με μεγάλη περιεκτικότητα σε ρετσίνι) με θέρμανση σε ειδικό καμίνι και το πουλούσαν σε δερμάτινα ασκιά (τουλούμια). Ελάχιστοι χρησιμοποιούν σήμερα το κατράμι για θεραπευτικούς σκοπούς (επάλειψη πληγών) και κανένας πλέον στις ρόδες από τα κάρα... αφού και αυτά έχουν εξαφανιστεί.
Χιονοδρομικό Κέντρο Βασιλίτσας
Το Χιονοδρομικό Κέντρο της Πίνδου στα 1.720 μέτρα ύψος απέχει 45 χλμ. από τα Γρεβενά, 60 από την Κόνιτσα, 110 από τα Ιωάννινα και 417 από την Αθήνα (μέσω Γρεβενών). Το 1980 τοποθετήθηκε ο πρώτος αναβατήρας και έπειτα από 13 χρόνια οι άλλοι τρεις με αποτέλεσμα σήμερα να έχει φανατικούς φίλους από τη Θεσσαλία και τη Βόρεια Ελλάδα. Έχει τη μεγαλύτερη πίστα αρχαρίων στην Ελλάδα με μήκος 3.860 μέτρα. Ένα νέο σαλέ εγκαινιάστηκε πριν από μερικές ημέρες (Δίστρατο - Ξύλινο), ενώ εκτός από σκι, snowboard και παιχνίδια με μηχανοκίνητα snowmobiles, είδαμε να κάνουν και τσουλήθρα στο χιόνι με φουσκωτές βάρκες rafting (snowraft)!
Νεροπρίονο στα Άρματα
Μπορεί το θέαμα να είναι σπάνιο στον 21ο αιώνα και η φωτογραφία του υδροπρίονου στο χωριό Άρματα να αποτελεί είδηση από μόνη της. Όμως τα υδροπρίονα λειτουργούσαν από τον 16ο αιώνα στα Βαλκάνια και οι αρχικές τους εκδόσεις ήταν συναρμολογούμενες παρακαλώ! Κάθε φορά κουβαλούσαν λοιπόν τη φτερωτή, το πριόνι, τον στρόφαλο, τα βαγένια, έβρισκαν το ρέμα που θα το στήσουν (με απότομη πλαγιά ώστε να γλιστρούν και οι κορμοί) και κατασκεύαζαν μια νέα «ντάνα» (χοντροί κορμοί δέντρων τοποθετημένοι σταυρωτά). Το μέγεθός του (κυριότερα το μήκος του) εξαρτιόταν από το πόσο μεγάλοι ήταν οι κορμοί που έπρεπε να πριονιστούν. Τα νεροπρίονα χρησίμευαν περισσότερο για την παραγωγή οικοδομικής ξυλείας και τα έβρισκες μέσα στα δάση εκεί που δεν υπήρχαν δρόμοι, όπου η μεταφορά ολόκληρων των κορμών δέντρων ήταν αδύνατη.