Καλλωπιστές πελεκητών λίθων
Κανένας δεν σκέφτεται πόσο πολύ κοντά βρίσκεται η Κόνιτσα στα ονομαστά Ζαγοροχώρια και κανένας δεν πιστεύει ότι από ετούτο το σημείο η «οπτική γωνία» είναι τόσο διαφορετική και αποκαλυπτική. Από την άλλη, η Κόνιτσα μπορεί να χαρακτηριστεί κέντρο της Ηπείρου όσον αφορά τις υπαίθριες δραστηριότητες (rafting, kayak, parapente κ.λπ.), ενώ η ευρύτερη περιοχή έχει απρόσμενες ομορφιές.
 
 
Μόλις 64 χιλιόμετρα απέχει από τα Ιωάννινα και η διαφορά δεν είναι τόσο έντονη ώστε να γίνει αντιληπτή. Έχει χάρες η Κόνιτσα, που τις κρύβει επιμελώς. Σκαρφαλωμένη αμφιθεατρικά στο βουνό Γυμνάδι, αγναντεύει την εύφορη κοιλάδα που στολίζουν και ποτίζουν τρία ονομαστά ποτάμια, ο Αώος, ο Βοϊδομάτης και ο Σαραντάπορος. Το όνομά της σημαίνει στα σλάβικα «αλογότοπος», αλλά το σύμβολό της είναι ένα μοναδικό δημιούργημα του πρωτομάστορα της πέτρας Ζιώγα Φρόντζου. Είναι το παραδοσιακό ηπειρώτικο γεφύρι της που προβάλλει στα δεξιά, λίγο πριν από την είσοδο στην κωμόπολη. Είναι από τα μεγαλύτερα, σε ύψος και πλάτος, μονότοξα γεφύρια των Βαλκανίων και αποτελεί καύχημα τεχνικής για την εποχή όπου χτίστηκε (η κατασκευή άρχισε το 1823 και ολοκληρώθηκε το 1871). Από κάτω ξεχύνεται ο Αώος, ύστερα από τόσο «στρίμωγμα» και στριφογυριστά... τερτίπια μέσα στο ονομαστό φαράγγι του.
 
Ένα σύννεφο που «φλερτάρει» με την κορυφή της Γκαμήλας (του βουνού Τύμφη), η οποία ορθώνεται σαν μνημείο στον ορίζοντα, αποφασίζει να ξεχυθεί μέσα στο φαράγγι παρασυρμένο από ένα ξαφνικό αεράκι. Το κουδούνι κάτω από το γεφύρι χτυπά προειδοποιώντας όσους προσπαθήσουν να το διαβούν. Από το ύψωμα του Προφήτη Ηλία δύο τύποι με αλεξίπτωτο πλαγιάς πετούν προς τη μεριά της κοιλάδας, ενώ μια φουσκωτή βάρκα ράφτινγκ ξεπροβάλλει με δύο ταχύτατους καγιάκερ. Ένα ζευγάρι με ποδήλατα βουνού ακολουθεί το μονοπάτι δίπλα από το ποτάμι που οδηγεί στο μοναστήρι του Στομίου, ενώ λίγο πιο ψηλά ένας αναρριχητής καρφώνει την... ασφάλειά του για να συνεχίσει το δύσκολο έργο της κατάκτησης του απόκρημνου βράχου. Ο καθένας έχει τους λόγους του για να θεωρεί την Κόνιτσα μοναδική!
 
Η Κλειδωνιά και ο Βοϊδομάτης
Λίγο πριν ο Βοϊδομάτης ξεχυθεί στην κοιλάδα της Κόνιτσας για να συναντήσει τον Αώο, στεφανώνεται μοναδικά από το περίφημο γεφύρι της Κλειδωνιάβιστας. Είναι τόσο αρμονικά ενταγμένο στο τοπίο τούτο το πέτρινο αριστούργημα, που από μακριά δεν το ξεχωρίζεις! Ανάμεσα στην άγρια ομορφιά του φαραγγιού του Βοϊδομάτη και την απλωσιά της πεδιάδας (που την ονομάζουν της Γλιτονιάβιστας), το μονότοξο γεφύρι μοιάζει με αόρατο δαχτυλίδι - κόσμημα του ποταμού. Σύμφωνα με τον Σπύρο Μαντά («Τα Ηπειρώτικα γεφύρια»), πάνε πολλά χρόνια από τότε που ένα σοβαρό περιστατικό καταμάτωσε τον στενό διάδρομο του γεφυριού. Δύο μεγάλες και πλούσιες οικογένειες από τον Άγιο Μηνά σφάχτηκαν άγρια για ζήτημα τιμής ακριβώς πάνω στην καμάρα (τη στιγμή που η νύφη περνούσε μαζί με τη γαμήλια πομπή). Το γεφύρι πάντως χτίστηκε από γυναίκα (Μπαλκίζ Χανούμ του Μαλίκ Πασά) το 1853 και το όνομά του το πήρε από το σχεδόν εγκαταλειμμένο ορεινό χωριό της Κλειδονιάβιστας (το γράφουν με «ο», και είναι η σημερινή Άνω Κλειδωνιά... ένα από τα αληθινά απίστευτα χωριά που μπορείτε να δείτε στην περιοχή).
 
  
Πυρσόγιαννη και Μαστοροχώρια
Ασημοχώρι, Βούρμπιανη, Γοργοπόταμος, Δροσοπηγή, Καστανέα, Λαγκάδα, Κεφαλοχώρι, Λυκόρραχη, Οξυά, Πληκάτι, Πλαγιά, Πυρσόγιαννη, Χιονιάδες, Θεοτόκος, αλλά και Μόλιστα, Γαναδιό, Μοναστήρι, άντε και η απομακρυσμένη Αετομηλίτσα των κτηνοτρόφων... Κατάλογος με νέα ονόματα που όλα ανήκουν στο βόρειο τμήμα της Κόνιτσας. Τόπος καταγωγής των «διαχειριστών του σφυρίου» και των «καλλωπιστών πελεκητών λίθων». Τα Μαστοροχώρια σάς καλωσορίζουν.
 
Σαραντάπορος και Εθνική Οδός
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο δρόμος ανάμεσα στην Κόνιτσα και την Κοζάνη σε εμπνέει. Χώνεται ανάμεσα σε καταπράσινα βουνά, τρέχει δίπλα και πάνω από ποτάμια, αποκαλύπτει μικρά πέτρινα γεφύρια και προσφέρει οπτική γωνία σε σκαρφαλωμένα σε βράχους μοναστήρια, όπως αυτό του Όσιου Νικάνωρα. Δεκαέξι χιλιόμετρα παρακάτω από την Κόνιτσα, ο Σαραντάπορος προσφέρει την απλωσιά και τη φρεσκάδα του στο τοπίο. Λίγο πιο κάτω εμφανίζεται η διασταύρωση για Μόλιστα, Γαναδιό και Μοναστήρι, τρία χωριά που απέχουν 4 χιλιόμετρα από τη δημοσιά. Τρία θαυμάσια, αυθεντικά ηπειρώτικα χωριά με αρχιτεκτονική και αρχοντικά που θα ζήλευαν τα Ζαγόρια. Τρία χωριά ξεχασμένα που περιμένουν να δείξουν τα μισοερειπωμένα κάλλη τους. Πριν από το 1926 εδώ θα βρίσκαμε ένα χωριό, τη Μόλιστα, με τρεις συνοικίες (Γαναδιό, Μεσσαριά και Μοναστήρι) και πολύ πλούσιο, με αρχοντόσπιτα που συναγωνίζονταν σε ομορφιά το ένα το άλλο. Οι νοικοκυραίοι του χωριού ήταν ονομαστοί έμποροι στο Βουκουρέστι - και στο Κάιρο - και κουβαλούσαν τις λίρες με τα τσουβάλια στο χωριό τους! Μπορεί την οικογένειά τους να την έβλεπαν μία φορά τον χρόνο, αλλά το χωριό τους ήταν Παράδεισος. Την εποχή που ούτε η Κόνιτσα είχε ταχυδρομείο, η Μόλιστα είχε το πρώτο που λειτουργούσε στην περιοχή για να στέλνουν οι μετανάστες έμποροι τα εμβάσματα στο σπίτι τους! Κάποτε όμως όλα τελείωσαν, η Ρουμανία μπήκε στο τέως ανατολικό μπλοκ και σήμερα τα χωριά αυτά αγωνίζονται να παραμείνουν ζωντανά, με ελάχιστους κατοίκους τον χειμώνα και πολύ περισσότερους το καλοκαίρι.
 
 
Πυρσόγιαννη
Επιστρέφοντας στον Σαραντάπορο χρειάζονται ακόμα 8 χλμ. πορείας στην άσφαλτο για να φτάσετε στην «πρωτεύουσα» των Μαστοροχωρίων. Για όσους δεν γνωρίζουν, η Πυρσόγιαννη ήταν το κέντρο για όλα τα Μαστοροχώρια. Από τον 16ο αιώνα η άγονη γη και οι συνεχείς μετακινήσεις πληθυσμού ώθησαν τους κατοίκους της περιοχής (δεξιά και αριστερά του Σαρανταπόρου και έως το βουνό Γράμμος) να ασχοληθούν με το πελέκημα της πέτρας, του ξύλου, αλλά και με το χτίσιμο. Για πάνω από 4 αιώνες οι μάστορες από την Πυρσόγιαννη και τα γύρω χωριά ταξίδευαν σε μπουλούκια χτίζοντας γεφύρια, εκκλησιές, καμπαναριά, μύλους, λιοτρίβια και φυσικά, υπέροχα αρχοντικά. Καλλιτέχνες μοναδικοί με σπάνιες αρχιτεκτονικές αρετές στόλισαν την Ελλάδα ολόκληρη, αλλά και την ιδιαίτερη πατρίδα τους. Αν και σήμερα στην Πυρσόγιαννη γίνεται προσπάθεια να αναβιώσει με κάθε δυνατό τρόπο η πολιτιστική κληρονομιά της, είναι γεγονός ότι οι μάστοροι που μιλούσαν τα «κουδαρίτικα» για να μην τους καταλαβαίνουν τα αφεντικά, έχουν χαθεί πια και η Σχολή Μαστόρων της Πέτρας έμεινε στα χαρτιά και στις εξαγγελίες.
 
Αν βρεθείς στην Πυρσόγιαννη και κοιτάξεις απέναντι, θα δεις ένα χωριό πνιγμένο στο πράσινο. Είναι μια μικρή πρόκληση να φτάσεις μέχρι εκεί, μέχρι την Καστανέα ή Καστάνιανη. Αληθινά Παράδεισος, το χωριό. Πέτρινα γεφύρια ενώνουν τις ρεματιές, πέτρινα σπίτια «παίζουν» με τις καμπύλες αλλά και τις άψογες ευθείες της πελεκητής πέτρας, ξύλινα μπαλκόνια «στηρίζονται» στο κενό, αψηφώντας τους νόμους της βαρύτητας και το πέρασμα του χρόνου. Η Καστανέα, παρά τα όποια σύγχρονα δημιουργήματα από οπλισμένο σκυρόδεμα, καταφέρνει να γοητεύσει τον επισκέπτη της.
 
 
Μπουραζάνι
Μόλις 17 χιλιόμετρα από την Κόνιτσα βρίσκεται το Μπουραζάνι και το ομώνυμο Περιβαλλοντικό Πάρκο. Ο «ιδιωτικός δρυμός» της οικογένειας Τάσσου καταλαμβάνει έκταση 1.200 στρεμμάτων όπου ζουν ελεύθερα 850 άγρια ζώα, μεταξύ των οποίων αγριόχοιροι, ελάφια, πλατόνια, κρι-κρι και ζαρκάδια. Μπορείτε να περιηγηθείτε στο πάρκο με ξεναγό, να δείτε τα ζώα και να καταλήξετε στον υψηλών προδιαγραφών ξενώνα της οικογένειας (Μπουραζάνι τηλ. 26550-61.283) όπου δίπλα στο τζάκι μπορείτε να απολαύσετε ένα διαφορετικό γεύμα με γεύσεις από ελάφι, αγριογούρουνο κ.ά. Μην παραλείψετε να δείτε τη Μονή Μολυβδοσκέπαστου, καθώς και το ομώνυμο χωριό στα σύνορα με την Αλβανία.