Οι πρώτες εντυπώσεις
Ο κεντρικός δρόμος που συνδέει την Κόνιτσα με το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας, είναι στο σύνολό του ασφάλτινος και μάλιστα εκχιονίζεται συχνά. Έτσι, η διαδρομή από την Κόνιτσα μέχρι το Δίστρατο (55 χλμ.), καθώς είναι υψηλής αισθητικής αξίας, θα μυήσει τον επισκέπτη με τον καλύτερο τρόπο στα μυστικά της άγριας ορεινής φύσης. Από το κέντρο της Κόνιτσας ο δρόμος, ασφάλτινος μεν, αλλά με αρκετές στροφές, τρυπώνει στην καρδιά του ορεινού οικοσυστήματος του Σμόλικα. Θα προσπεράσουμε τη διασταύρωση που οδηγεί στο χωριό Πηγή (παλιότερα "Πεκλάρι") και θα συνεχίσουμε για τα υπόλοιπα χωριά της Λάκκας Αώου. Στην πορεία μας, θα συναντήσουμε πρώτα το χωριό Ελεύθερο, θ' απολαύσουμε το πανόραμα των χιονισμένων κορφών της Τύμφης και τη χάραδρα του Αώου και θα συνεχίσουμε για Παλαιοσέλι, Πάδες, Άρματα, Δίστρατο. Το Δίστρατο (παλιότερα "Μπριάζα") με τους τρεις μαχαλάδες του είναι το κεφαλοχώρι της περιοχής και το μοναδικό από τα χωριά της Λάκκας Αώου, που παρουσιάζει κίνηση χειμώνα-καλοκαίρι. Στο κέντρο του χωριού δύο τεράστιες φτελιές υποδέχονται τους όλο και περισσότερους ταξιδιώτες και, φυσικά, η εκκλησία της Παναγίας, έργο Πυρσογιαννιτών μαστόρων (1909). Από εδώ το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας και ο νομός Γρεβενών απέχουν μόλις 12 χιλιόμετρα σε δρόμο ασφάλτινο.
Ματιές στην ιστορία
Ο ποταμός Αώος, καθώς χαράζει την πορεία του ανάμεσα στα σκληροτράχηλα βουνά της Πίνδου, άθελά του ανοίγει δρόμο και για τους ανθρώπους. Τούτη η περιοχή ανέκαθεν είχε ιδιαίτερη σημασία για τις μετακινήσεις των ανθρώπων και των εμπορευμάτων. Από εδώ περνούσε ένα παρακλάδι της Εγνατίας οδού, που το είχαν κατασκευάσει οι Ρωμαίοι και ο λιθόστρωτος δρόμος ακολουθούσε πιστά την κοίτη ποταμού. Στο Δίστρατο, όπου πιθανόν να βρίσκονταν στρατώνες, βρέθηκαν τάφοι πολεμιστών και υπολείμματα από όπλα, αγγεία και κτερίσματα. Τα χωριά της Λάκκας Αώου, λόγω της απομόνωσης, ζούσαν ανέκαθεν μια σκληρή κι απέριττη ζωή, με κυριότερες ασχολίες την κτηνοτροφία και την ξύλευση του δάσους. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, οι νέοι κατάφευγαν στο βουνό και ζούσαν σαν ληστές.
Όταν ξέσπασε η επανάσταση στη Ρούμελη, πολλά παλικάρια πολέμησαν στο πλευρό των Στερεοελλαδιτών αγωνιστών. Δυστυχώς, έγγραφα και σημειώσεις που κρατούσαν οι ντόπιοι γραμματείς για όλη την ταραγμένη περίοδο της Τουρκοκρατίας, που -σημειωτέον!- εδώ στην Ήπειρο συνεχίστηκε μέχρι το 1913, κάηκαν, όταν οι Γερμανοί πυρπόλησαν το σύνολο των χωριών της Λάκκας Αώου. Τον Οκτώβρη του 1940, μετά την εισβολή των Ιταλών φασιστών, η περιοχή βρίσκεται στο επίκεντρο σκληρών μαχών. Από εδώ άρχισε η μεγάλη αντεπίθεση των ελληνικών δυνάμεων. Οι κάτοικοι του Δίστρατου και των γειτονικών χωριών ήταν βλαχόφωνοι Έλληνες, με ισχυρή συνείδηση της ταυτότητάς τους και των ελληνορθόδοξων παραδόσεων. Με την κατάρρευση της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η ρουμάνικη προπαγάνδα προσπάθησε με κάθε τρόπο ν' αποκτήσει ερείσματα στα βλαχόφωνα χωριά της Πίνδου.
Σε μερικά από αυτά ιδρύθηκαν σχολεία, όπου διδασκόταν η ρουμάνικη γλώσσα, η οποία είχε συγγενικές ρίζες με τη λατινογενή βλάχικη γλώσσα. Όμως, οι προύχοντες του Δίστρατου ζήτησαν τότε από τους Τούρκους να στείλουν δασκάλους, που να διδάξουν στα παιδιά τους την τούρκικη γλώσσα, που θα τους ήταν σαφώς πιο χρήσιμη. Με το έξυπνο αυτό τέχνασμα, τα ρουμάνικα σχολεία με την πάροδο του χρόνου συρρικνώθηκαν και έκλεισαν.
Οι περιηγήσεις
Δίστρατο - Κεντρικό Ζαγόρι: Από το Δίστρατο θα κατηφορίσετε για το χωριό Παλιοσέλι (στο δρόμο για Κόνιτσα). Στα τελευταία σπίτια του χωριού, θα δείτε αριστερά ένα χαλικοστρωμένο δρόμο, που κατηφορίζει για την κοίτη του ποταμού Αώου. Ακολουθήστε τον άφοβα (εκτός κι αν έχει προηγηθεί κάποια κατολίσθηση). Θα περάσετε τη γέφυρα που δρασκελίζει το όμορφο ποτάμι της Ηπείρου και θα ανηφορίσετε για το χωριό Βρυσοχώρι, το πιο απόμακρο από τα χωριά του κεντρικού Ζαγοριού (Παλιοσέλι - Βρυσοχώρι 15 χλμ.). Στο Βρυσοχώρι, θα πατήσετε πάλι άσφαλτο και θα συνεχίσετε για Τσεπέλοβο, Μονοδέντρι, χαράδρα Βίκου και Γιάννενα.
Δίστρατο - Σαμαρίνα: Από το Δίστρατο, θα ανηφορίσετε για το χιονοδρομικό κέντρο της Βασιλίτσας (12 χλμ. ασφάλτινος αλλά με αρκετές στροφές δρόμος). Από εδώ μπορείτε να συνεχίσετε για το βλάχικο χωριό Σμίξη κι από εκεί, ακολουθώντας τον ασφάλτινο πλέον δρόμο, να καταλήξετε στη Σαμαρίνα, το γνωστό μεγαλοχώρι του Σμόλικα. Στο χιονοδρομικό κέντρο Βασιλίτσας, στο χωριό Σμίξη και, φυσικά, στη Σαμαρίνα υπάρχουν επιλογές για φαγητό και καφέ.
2 ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ ΔΙΑΔΡΟΜΩΝ 4x4
Δίστρατο - Σαμαρίνα : Ερχόμενοι από Κόνιτσα, πριν μπείτε στο Δίστρατο, θα δείτε αριστερά έναν κακό χωματόδρομο και πιθανόν ταμπέλα, που να δείχνει την κατεύθυνση που θα πάρετε για τη Σαμαρίνα. Αυτή είναι η… ανορθόδοξη διαδρομή, που θα προτείνουμε ανεπιφύλακτα στους κατόχους τετρακίνητων οχημάτων. Καθώς ο δρόμος ανεβαίνει σε μεγάλα υψόμετρα (1.600-1.700 μέτρων), θα συναντήσετε άφθονη λάσπη και πιθανόν χιόνι, ακόμη και το Νοέμβρη. Φρόνιμο θα ήταν να ενημερωθείτε από τους ντόπιους για την κατάσταση του οδοστρώματος.
Πάδες - Σμόλικας (10 χλμ.): Μέσα από τις Πάδες ένας -βατός στην αρχή και μετά κακός- χωματόδρομος περιηγείται ανάμεσα σε πανύψηλα μαυρόπευκα και κερδίζει συνεχώς ύψος. Μετά από κάθε στροφή, η θέα προς τη Λάκκα του Αώου και την ανταριασμένη κορφή του Σμόλικα αποκτά όλο και περισσότερο ενδιαφέρον. Συνολικά θ' ανηφορίσετε για 8 χιλιόμετρα και θα καταλήξετε σε αδιέξοδο, σε ύψος 1.800 μέτρων. Από εδώ, οι γνώστες του βουνού μπορούν ν' ακολουθήσουν το μονοπάτι που οδηγεί στη Δρακολίμνη του Σμόλικα (υψόμ. 2.100 μ.), μετά από 1 ώρα έντονα ανηφορικής πορείας.
Εθνικό Πάρκο Πίνδου Το 1966 οροθετήθηκε ο Εθνικός Δρυμός βόρειας Πίνδου, με σκοπό να προστατεύσει την κοιλάδα της Βάλια Κάλντα και των γύρω δασών με τη σπάνια πανίδα και χλωρίδα. Το 1973 ιδρύθηκε ο Εθνικός Δρυμός Βίκου - Αώου, με σκοπό να προστατεύσει το σπάνιο οικοσύστημα των Πηγών του Βοϊδομάτη και της χαράδρας του Αώου. Ο άνω ρους του Αώου αποτελεί το φυσικό συνδετικό κρίκο των δύο σπουδαίων δρυμών της χώρας. Σήμερα, για την καλύτερη διαφύλαξη του μοναδικού αυτού ορεινού οικοσυστήματος, οι δύο Εθνικοί Δρυμοί ενώθηκαν και δημιουργήθηκε το Εθνικό Πάρκο Πίνδου, που διαχειρίζεται το ΥΠΕΧΩΔΕ. Δυστυχώς, αν και υπάρχουν οι προϋποθέσεις, με τις μελέτες που έχουν εκπονηθεί, προς το παρόν τα σχέδια δεν έχουν γίνει ακόμη πράξη. Η φύλαξη της περιοχής είναι ανεπαρκέστατη. Ο καθένας μπορεί να έχει πρόσβαση και το πιο προστατευόμενο τυπικά σημείο του πάρκου, η Βάλια Κάλντα, έχει μετατραπεί σε υπαίθρια ψησταριά! Οι λαθροκυνηγοί οργιάζουν, ενώ οι δασικοί δρόμοι, ακόμη και αυτοί που οδηγούν στα πιο ευαίσθητα σημεία του δάσους, είναι ανοικτοί για όλους.
Η καλύτερη εποχή:
Αν αγαπάτε τις περιηγήσεις, η καλύτερη εποχή είναι το φθινόπωρο και μετά πάλι η άνοιξη. Για χειμερινά σπορ στο χιονοδρομικό Κέντρο της Βασιλίτσας, διαλέξτε το διάστημα από Δεκέμβριο μέχρι Απρίλιο.
Αποστάσεις
Γιάννενα - Κόνιτσα ......................65 χλμ.
Κοζάνη - Κόνιτσα .....................135 χλμ.
Καστοριά - Κόνιτσα ..................140 χλμ.
Γρεβενά - Βασιλίτσα ...................45 χλμ.
Xρήσιμα
Αστυνομία Κόνιτσας ..........26550-22202
Κέντρο Υγείας Κόνιτσας ....26550-23111
Κοινότητα Δίστρατου .........26550-24811
Δήμος Κόνιτσας ................26550-22233
Χιονοδρομικό κέντρο Βασιλίτσας ..................24620-82820
Πηγή: Περιοδικό Autotriti, Θοδωρής Αθανασιάδης