Ακολουθώντας πορεία μεθοριακή και παράλληλη με τον ποταμό Σαραντάπορο, ανακαλύπτουμε ένα πλήθος ορεινών κοινοτήτων που φωλιάζουν στις δασωμένες παρυφές του Γράμμου και του Σμόλικα, σ' ένα οδοιπορικό που συνδυάζει τη φύση, τον πολιτισμό και τις ευχάριστες εξερευνήσεις.

Με μια ματιά:
Οι ψηλότερες γειτονιές της Κόνιτσας βρίσκονται σε ύψος 600 μ. περίπου και οι χαμηλότερες στα 400 μ. Στην πόλη διασώζονται ακόμα μερικά σημαντικά αρχοντικά, κυρίως στις πάνω γειτονιές, όπως αυτό του Ζεϊνέλ Μπέη, της Χάμκως, της μάνας του Αλή Πασά, του Γιάννη Φλώρου, του Παύλου Μάλιακα και του Παπαχρηστίδη. Ακόμη, θα δείτε το Τζαμί που χτίστηκε με εντολή του Σουλτάνου Σουλεϊμάν Α΄ του Μεγαλοπρεπή το 1536. Πάντως, το διάσημο αξιοθέατο της ηπειρωτικής πολιτείας είναι το περίφημο μονότονο γεφύρι που ενώνει με το πέτρινο βήμα του τις όχθες του Αώου ποταμού. Στέκει εκεί από τότε που το σήκωσε με απαράμιλλη μαστοριά ο Πυρσογιαννίτης Ζιώγας Φρόντζος, το 1871, αποτελώντας "σήμα κατατεθέν" της πόλης.

Οι πρώτες εντυπώσεις
Χρησιμοποιώντας τον οδικό άξονα που συνδέει την Ήπειρο με τη Μακεδονία εκμεταλλευόμαστε την ευκολία πρόσβασης σε τόπους ορεινούς και ξεχασμένους. Σε ένα απαράμιλλης φυσικής ομορφιάς τοπίο, κτισμένα αντικριστά σε ορεινές και κατάφυτες τοποθεσίες βρίσκονται τα περίφημα μαστοροχώρια του Γράμμου. Οδηγώντας στον εθνικό δρόμο Κόνιτσας - Ιωαννίνων ο επισκέπτης μπορεί πλέον πανεύκολα με μικρές παρεκκλίσεις από την πορεία του να επισκεφθεί τα κυριότερα μαστοροχώρια και να γνωρίσει τον αρχιτεκτονικό πλούτο τους και τη μοναδική φύση που τα περιβάλλει. Η Πυρσόγιαννη, η Βούρπιανη, οι Χιονιάδες, το Ασημοχώρι βρίσκονται στις πλαγιές του Γράμμου και διατηρούν στο ακέραιο, θα έλεγε κανείς, την αρχική τους φυσιογνωμία. Αντίκρυ στις πλαγιές του Σμόλικα ξεχωρίζουν τα παραδοσιακά ηπειρώτικα χωριά Μοναστήρι, Μόλιτσα, Γαναδιό, Δροσοπηγή και Καστανιά. 

Ξέρετε ότι...
Το όνομα Μαστοροχώρια, τα παραμεθόρια αυτά χωριά το οφείλουν στους σπουδαίους μαστόρους, που οργανωμένοι σαν μπουλούκια, τα "σινάφια", εφορμούσαν από εδώ για να κτίσουν σε όλη την Ελλάδα, τη Βαλκανική και ακόμη παραπέρα, σπίτια, σχολεία, γεφύρια, φάρους, εκκλησιές, δημόσια κτίρια.
Οι περισσότεροι κάτοικοι των χωριών αυτών ήταν ξακουστοί δουλευτάδες της πέτρας, περιζήτητοι ζωγράφοι, αγιογράφοι, άξιοι τεχνίτες του ξύλου, του χαλκού και του ασημιού. Από την Πυρσόγιαννη καταγόταν ο φημισμένος Κώστας Φρόντζος που έκτισε το 1871 το περίφημο και καλοδιατηρημένο ακόμη και σήμερα γεφύρι της Κόνιτσας. Αξιόλογο είναι και το Μουσείο Ηπειρωτών Μαστόρων που με κόπο και πείσμα χρόνων κατάφεραν να δημιουργήσουν τα εξαιρετικά δραστήρια μέλη της Προοδευτικής Ένωσης "Πυρσόγιαννης". Επίσης, στο ναό του Αγίου Νικολάου (18ου αιώνα) λειτουργεί Εκκλησιαστικό Μουσείο. 

Επιλεγμένες διαδρομές

1. Κόνιτσα - Γαναδιό. Ο εθνικός δρόμος Ηγουμενίτσας - Ιωαννίνων - Κοζάνης διασχίζει τον οικισμό της Κλειδωνιάς, περνά από την καινούργια γέφυρα του Αώου στο ύψος της Κόνιτσας και συντονίζεται με τη διάθεση των βουνών. Στη ράχη του αγκομαχούν δεκάδες νταλίκες, που, καθώς βγαίνουν όλες μαζί από τα φέρι-μποτ στο λιμάνι της Ηγουμενίτσας, αρκετά συχνά σχηματίζουν κομβόι και... αλίμονο σε όποιον εγκλωβιστεί πίσω τους ή ανάμεσά τους! Σε 18 χιλιόμετρα από την Κόνιτσα θα δείτε δεξιά τη διασταύρωση που θα σας φέρει στη Μόλιστα, στο Μοναστήρι και στο Γαναδιό, χωριά που μοιράζονται μια σχετικά ήπια περιοχή, πυκνόφυτη από δάση δρυός και μαύρης πεύκης. Το Γαναδιό μάλλον κερδίζει τις περισσότερες εντυπώσεις, καθώς δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τα διάσημα για την αρχιτεκτονική τους Ζαγοροχώρια. Στο κέντρο του χωριού ξεχωρίζει η εκκλησία των Αγίων Ταξιαρχών του 19ου αιώνα, αλλά και το θεόρατο πλατάνι που ξεπερνά σε ηλικία τους έξι αιώνες. Τα τελευταία χρόνια στην ευρύτερη περιοχή έχει αρχίσει να δημιουργείται κάποια μικρή, αλλά αξιόλογη, υποδομή από καλαίσθητους παραδοσιακούς ξενώνες και ο τόπος παρουσιάζει αρκετή κίνηση κυρίως τους χειμερινούς μήνες.

2. Προς Κεράσοβο. Επιστρέφετε πίσω στον κεντρικό άξονα Ιωαννίνων - Κοζάνης και σε 1 χιλιόμετρο συναντάτε μία ακόμη διασταύρωση. Οι ταμπέλες δεξιά δείχνουν προς Αγία Παρασκευή (Κεράσοβο) και τις ακολουθείτε αβίαστα. Στα 4 χιλιόμετρα συναντάτε διασταύρωση για τον οικισμό Πουρνιά. Αν δεν υπάρχει χρόνος, συνεχίζετε την ανάβαση για ακόμη 4 χιλιόμετρα ως την Αγία Παρασκευή, το μεγαλοχώρι του Σμόλικα, που βρίσκεται σε υψόμετρο 960 μέτρων. Θα ξαποστάσετε στη μεγάλη λιθόστρωτη πλατεία με τα πλατάνια και τις βρύσες, απολαμβάνοντας τον καφέ σας στα παλιά καφενεία. Αν υπάρχει διάθεση για ακόμη πιο ορεινές περιπέτειες, ο δρόμος από Αγία Παρασκευή συνεχίζει ασφάλτινος ως το χωριό Φούρκα και από εκεί μέσω Σαμαρίνας βγαίνετε στα Γρεβενά.

3. Πυρσόγιαννη - Πληκάτι. Έρχεστε και πάλι στο δρόμο Ιωαννίνων - Κοζάνης και στα 7 χιλιόμετρα συναντάτε τη διασταύρωση (αριστερά) που θα σας φέρει στην Πυρσόγιαννη, το πιο ζωντανό από όλα τα χωριά του Γράμμου. Εδώ αξίζει να σταματήσετε για λίγο, να περπατήσετε στις πέτρινες γειτονιές, να αφουγκραστείτε τη σιωπή των περίφημων λιθόκτιστων αρχοντικών. Η Πυρσόγιαννη διαθέτει ξενώνα, ενώ πάντα θα βρείτε κάτι για φαγητό. Από την Πυρσόγιαννη ο δρόμος συνεχίζει ασφάλτινος για 5 χλμ. ως την Βούρπιανη, που βρίσκεται χτισμένη σε ύψος 900 μέτρων.
Δεξιά, σε μια φαρδιά κοίτη, κυλά τα θολά νερά του ο Γοργοπόταμος, παραπόταμος του Σαραντάπορου. Από τη Βούρπιανη, αν έχετε χρόνο, τραβάτε για τα υπόλοιπα χωριά που απλώνονται σαν δίχτυ στις κατάφυτες πλαγιές του Γράμμου. Επιλέγοντας πορεία ορεινή, εύκολα θα επισκεφθείτε τα ακριτικά χωριά Ασημοχώρι, Χιονιάδες, Γοργοπόταμος που βρίσκονται σχεδόν πάνω στη μεθοριακή γραμμή με την Αλβανία. Από το Γοργοπόταμο συνεχίζοντας θα φθάσετε στον ορεινό και απομονωμένο οικισμό Πληκάτι π
4. Δυτικά του Σαραντάπορου. Ο δρόμος Κοζάνης - Ιωαννίνων, όμως, προσφέρει εύκολη πρόσβαση και στα χωριά του Σμόλικα, Καστάνιανη, Λαγκάδια, Δροσοπηγή, τα οποία ακουμπούν στις βόρειες παρυφές του βουνού Σμόλικα και βρίσκονται αντίκρυ από τα μαστοροχώρια του Γράμμου. Στα 5,5 χιλιόμετρα από τη διασταύρωση της Αγίας Παρασκευής θα δείτε δεξιά το δρόμο που οδηγεί στην Καστάνιανη. Συνολικά, δεν θα χρειαστεί να ανηφορίσετε περισσότερα από 5 χιλιόμετρα για να βρεθείτε στην είσοδο του νοικοκυρεμένου πετρόκτιστου χωριού που βρίσκεται σε ύψος 950 μέτρων. Το παλιό σχολείο, η εκκλησία του Αγίου Δημήτριου και αρκετά καλοστεκούμενα αρχοντικά είναι αυτά που σίγουρα αξίζουν την προσοχή σας. Πηγαίνοντας για Δροσοπηγή, θα δείτε το όμορφο μονότοξο πέτρινο γεφύρι, από τα πιο παλιά του Σαραντάπορου. 

Πώς θα πάτε
Kατ΄αρχήν θα πρέπει να πάτε στην Κόνιτσα. Να υπολογίζετε ότι αυτή η πόλη της Ηπείρου απέχει από την Αθήνα 540 χλμ. μέσω Κατάρας και 560 χλμ. μέσω Ρίου - Αντίρριου. Αν έρχεστε από Θεσσαλονίκη, θα χρησιμοποιήσετε την Εγνατία οδό μέχρι τη Σιάτιστα και θα συνεχίσετε στην εθνική οδό Κοζάνης - Ιωαννίνων. Σ' αυτήν την περίπτωση προσοχή χρειάζεται ακόμη και την άνοιξη -λόγω πιθανού πάγου- σχεδόν σε όλο το κομμάτι ανάμεσα στο Επταχώρι και στον Πεντάλοφο. Συνολικά, να υπολογίζετε Θεσσαλονίκη - Κόνιτσα 280 χλμ. Πρατήριο βενζίνης υπάρχει στο Επταχώρι και μετά στην Κόνιτσα.